Αιτιολογικοί παράγοντες έναρξης της χρήσης ουσιών

H xρήση εξαρτησιογόνων ουσιών μεταξύ της νεολαίας έχει πάρει ανησυχητικές διαστάσεις στις μέρες μας. Για τον σκοπό αυτό είναι πολύ σημαντικό να αναζητήσουμε τους λόγους για τους οποίους οι νέοι σήμερα επιλέγουν αυτού του είδους την αυτοκαταστροφική συμπεριφορά. Έρευνες δείχνουν ότι για την εμφάνιση της χρήσης, κατάχρησης και εξάρτησης από ουσίες, συμβάλλουν πολλοί και σύνθετοι παράγοντες που αλληλεπιδρούν και παίζουν σημαντικό ρόλο στη συναισθηματική ανάπτυξη των νέων, στη διαμόρφωση της προσωπικής τους ταυτότητας και εν τέλει στην υιοθέτηση της όποιας αρνητικής συμπεριφοράς. Οι παράγοντες αυτοί αν και συχνά οι λόγοι που οδηγούν ένα άτομο στην εξάρτηση είναι εξατομικευμένοι, διακρίνονται κυρίως σε κοινωνικούς (πχ οικογένεια, σχολείο, συνομήλικοι, ΜΜΕ κλπ) και ατομικούς παράγοντες. Πιο αναλυτικά:

Κοινωνικοί παράγοντες

Η οικογένεια αποτελεί την πρώτη κοινωνική ομάδα στην οποία συμμετέχει το άτομο και ασκεί καθοριστικές επιδράσεις στην διαμόρφωση της ψυχοσυναισθηματικής του ανάπτυξης. Μέσα στη γενικότερη εξασθένιση θεσμών και κατάρρευσης αξιών στη σύγχρονη κοινωνία, η οικογένεια σήμερα παύει να λειτουργεί για το παιδί ως αποκλειστική πηγή διαφόρων προτύπων συμπεριφοράς και μίμησης. Η αγωνία των γονέων να ανταπεξέλθουν στις διάφορες απαιτήσεις (εργασιακές, οικογενειακές κλπ) τους απομακρύνει από την σχέση με τα παιδιά τους, με αποτέλεσμα αυτά να βρίσκονται σε μια πολύ δύσκολη θέση που τους προκαλεί έντονο άγχος και ανασφάλεια. Η έλλειψη ανοικτής επικοινωνίας μεταξύ των μελών της οικογένειας, η έλλειψη ενδιαφέροντος για τις δραστηριότητες του παιδιού, η απουσία ορίων, η υπερβολική αυστηρότητα ή η υπερβολική παραχωρητικότητα σε συνδυασμό με την απουσία ενθάρρυνσης και ενίσχυσης της αυτοεκτίμησης του παιδιού, συντελούν αρνητικά στην ομαλή ψυχοκοινωνική του ανάπτυξη.

Όμως εκτός από την οικογένεια καταλυτικό ρόλο στην ανάπτυξη της προσωπικότητας ενός ατόμου ιδιαίτερα στην περίοδο της εφηβείας, παίζει η παρέα των συνομηλίκων. Η συναναστροφή με συνομηλίκους είναι ιδιαίτερα σημαντική για την κοινωνικοποίηση του ατόμου. Οι νέοι δεν αποτελούν αδύναμους παθητικούς δέκτες των πιέσεων των συνομηλίκων τους αλλά συμμετέχουν ενεργά στη δημιουργία και τη διατήρηση μιας σχέσης. Η επιλογή φαίνεται να ασκεί καθοριστικό ρόλο σε μια φιλία και η εκπαίδευση ενός ατόμου σε αξίες, το οδηγεί σε σωστές επιλογές και αυξημένες αντιστάσεις σε κάθε τύπο παραβατικής συμπεριφοράς. Η πιθανότητα ενός νέου να κάνει χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών προκειμένου να μιμηθεί τους φίλους του ή από περιέργεια, φαίνεται να αποδυναμώνεται ουσιαστικά από ένα θετικό οικογενειακό περιβάλλον, αφού η γονική επίδραση είναι και πιο πρόωρη και διαρκέστερη σε σχέση με μια φιλία. Έτσι θετικά πρότυπα στην οικογένεια οδηγούν σε σωστές επιλογές φίλων που βοηθούν στην κοινωνική ανάπτυξη ενώ ταυτόχρονα απομακρύνουν από προβληματικές συμπεριφορές, όπως η χρήση ναρκωτικών.

Όμως αν και η οικογένεια θεωρείται ως ο πλέον καθοριστικός παράγοντας που θωρακίζει ένα άτομο σε σχέση με την πιθανότητα της εμπλοκής του στις ουσίες, θα ήταν λάθος να μη συμπεριληφθούν στα αίτια κοινωνικού χαρακτήρα, άλλοι γενικότεροι παράγοντες. Έτσι ο προσανατολισμός και η φιλοσοφία του εκπαιδευτικού συστήματος προς την κατεύθυνση της συσσώρευσης γνώσης και την πίεση για υψηλές επιδόσεις, οδηγεί σε διάσταση μεταξύ του περιεχομένου της γνώσης και της κοινωνικής πραγματικότητας, γεγονός που προκαλεί στα παιδιά αντιφάσεις, απογοητεύσεις και αμφισβήτηση για την κοινωνία και τα ιδανικά της. Επιπρόσθετα, όσο αφορά τους κοινωνικούς παράγοντες οι οποίοι επιβαρύνουν την ψυχική υγεία ενός νέου και δυσκολεύουν την κοινωνική του προσαρμογή ενθαρρύνοντας τη συμμετοχή του σε διάφορες αντικοινωνικές δραστηριότητες, θα μπορούσαν να θεωρηθούν:

- οι επιδράσεις από τα ΜΜΕ και τον τρόπο ζωής αρκετών επωνύμων
- η εύκολη πρόσβαση στις ουσίες και η αδυναμία καταπολέμησης του φαινομένου από πλευράς κράτους
- η επιδίωξη της τελειότητας, της επιτυχίας ως μοναδικός αυτοσκοπός ζωής
- και τέλος, το απρόσωπο κλίμα επικοινωνίας που υπάρχει γύρω μας και ο ατομικισμός.

Ατομικοί παράγοντες

Οι σύγχρονες κοινωνικές συνθήκες οδηγούν συχνά τους νέους μιας κοινωνίας σε συναισθηματική αστάθεια ευνοώντας τον πειραματισμό με νέες καταστάσεις και νέες μορφές συμπεριφοράς, συμπεριλαμβανομένου και της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών. Βέβαια έχει παρατηρηθει ότι όλοι οι νέοι δεν είναι το ίδιο ευάλωτοι όσο αφορά στην έναρξη της χρήσης. Έχει διαπιστωθεί ότι τα άτομα που ξεκινούν την χρήση ουσιών είναι άτομα κυρίως με χαμηλή αυτοεκτίμηση που δεν έχουν αναπτύξει τις διάφορες προσωπικές και κοινωνικές τους δεξιότητες, όπως επίσης άτομα που δεν έχουν μάθει να επιδιώκουν και να αγωνίζονται για διάφορους στόχους στην ζωή τους.