Ο ρόλος των γονιών στην υγιή ανάπτυξη της προσωπικότητας των νέων

Γιατί μερικοί γονείς τα καταφέρνουν στη σχέση τους με τα παιδιά τους και άλλοι όχι; Γιατί μερικοί έφηβοι ενηλικιώνονται με εμπιστοσύνη, ικανότητα, φροντίδα και ασφάλεια για την ταυτότητά τους και για τις σχέσεις τους με την οικογένεια, ενώ άλλοι βγαίνουν από την εφηβεία εξαρτημένοι, χωρίς αυτοεκτίμηση, ανεπαρκείς ή ακόμη και θύματα ψυχολογικών διαταραχών;

Είναι φανερό πως η απάντηση δεν είναι εύκολη. Μπορεί να είναι υπεύθυνοι πολλοί παράγοντες, παρόλα αυτά, ο πιο καθοριστικός παράγοντας που στο σημερινό κόσμο βοηθάει ή παρεμποδίζει το μέσο έφηβο να ανταπεξέλθει στις αναπτυξιακές απαιτήσεις της εφηβείας, είναι οι γονείς του.

Αλλά τι είδους γονείς; Οι γονείς μπορεί να αγαπούν ή να απορρίπτουν, να είναι ήρεμοι ή αγχώδεις, άκαμπτοι ή ευέλικτοι, να ενδιαφέρονται ή όχι. Υπάρχουν όμως δύο διαστάσεις της γονεικής συμπεριφοράς που έχουν ιδιαίτερη σημασία, στη σωστή διαπαιδαγώγηση των νέων. Η πρώτη από αυτές τις διαστάσεις μπορεί να ονομαστεί αγάπη – εχθρότητα ή παραδοχή – απόρριψη. Η ανάγκη παιδιών και εφήβων να έχουν γονείς που αγαπούν, φροντίζουν, είναι αξιόπιστοι και προσφέρουν ασφάλεια, έχει αποδειχτεί εδώ και χρόνια. Χωρίς ισχυρές και ξεκάθαρες ενδείξεις της γονεικής αγάπης, το παιδί ή ο έφηβος, έχει λίγες πιθανότητες να αναπτύξουν αυτοεκτίμηση, εποικοδομητικές και ικανοποιητικές σχέσεις με τους άλλους, και μια σίγουρη αίσθηση ταυτότητας. Με την πραγματική ζεστασιά και φροντίδα των γονιών όμως, οι νέοι μπορούν να υπερπηδήσουν εμπόδια που φαίνονται αξεπέραστα.

Μάλιστα έχει παρατηρηθεί ότι η εχθρότητα, η απόρριψη και η παραμέληση των γονιών είναι συστηματικά πιο συχνή από την παραδοχή, την αγάπη και την εμπιστοσύνη στις οικογένειες παιδιών με κάθε είδους προβλήματα. Από τις νοητικές και μαθησιακές δυσκολίες και τις ανεπαρκείς κοινωνικές σχέσεις με συνομηλίκους, μέχρι τις νευρώσεις, τις ψυχοσωματικές διαταραχές και τις διαταραχές προσωπικότητας, όπως η εγκληματικότητα και η χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών.
Ισως λιγότερο φανερή, αλλά εξίσου σημαντική, είναι η και η θέση των γονιών στο θέμα ελέγχου κι ελευθερίας, η οποία αποτελεί και την δεύτερη διάσταση γονεικής συμπεριφοράς.

Για να αντιμετωπίσουν με επιτυχία το σημερινό και τον αυριανό κόσμο, οι έφηβοι χρειάζονται πειθαρχία και κυρίως αυτοπειθαρχία. Αλλά χρειάζονται και ανεξαρτησία, αυτάρκεια, προσαρμοστικότητα και μια ισχυρή αίσθηση των δικών τους αξιών. Οι έρευνες έδειξαν ότι αυτά τα προτερήματα προωθούνται καλύτερα από γονείς που σέβονται τα παιδιά τους, που τ΄ αφήνουν να παίρνουν μέρος στις οικογενειακές υποθέσεις και αποφάσεις και ενθαρρύνουν την κατάλληλη, για την ηλικία του παιδιού, ανεξαρτησία, ενώ παράλληλα, γεμάτοι εμπιστοσύνη για τον ρόλο τους, αναλαμβάνουν την τελική ευθύνη.

Αυτοί οι γονείς, είναι υπεύθυνοι, χωρίς να είναι αυταρχικοί. Eκτιμούν και την αυτόνομη θέληση και την πειθαρχημένη συμπεριφορά. Ενθαρρύνουν τη λεκτική συναλλαγή και όταν ασκούν τη << γονεική εξουσία >>, με απαιτήσεις ή απαγορεύσεις, εξηγούν τους λόγους.

Σε αντίθεση με τον υπεύθυνο γονιό είναι ο αυταρχικός, που λέει στο παιδί ή στον έφηβο τι να κάνει, χωρίς να αισθάνεται καμιά υποχρέωση να εξηγήσει τους λόγους. Αυτοί οι γονείς θεωρούν την υπακοή σαν απόλυτη αρετή και αντιμετωπίζουν κάθε προσπάθεια διαμαρτυρίας με επιβολή και τιμωρίες. Οποιαδήποτε ελεύθερη συζήτηση και αμφίδρομη συναλλαγή μεταξύ γονιών και παιδιών, αποθαρρύνεται με την πεποίθηση ότι το νέο άτομο πρέπει να δέχεται αναντίρρητα το λόγο των γονιών του, για το τι είναι σωστό. Με αυτό τον τρόπο πιστεύουν ότι θα δημιουργήσουν "σεβασμό για την εξουσία".

Δυστυχώς πολλά παιδιά αυταρχικών γονιών, επειδή δεν τους δόθηκε ποτέ η ευκαιρία να δοκιμάσουν τις δικές τους ιδέες ή να πάρουν ανεξάρτητες ευθύνες και επειδή οι γνώμες τους αντιμετωπίζονται σαν ανάξιες λόγου, βγαίνουν από την εφηβεία χωρίς ξεκάθαρη ταυτότητα, ανίκανα να δράσουν με αυτονομία και ωριμότητα. Σαν έφηβοι τα παιδιά των αυταρχικών γονιών σε αντίθεση με τα παιδιά των υπεύθυνων γονιών, είναι πιθανό να αισθάνονται ότι οι γονείς τους δεν τα αγαπούν. Είναι ακόμα πιο πιθανό να έχουν σαν έφηβοι και νέοι ενήλικες μια ασθενικά αναπτυγμένη και ασταθή συνείδηση, βασισμένη περισσότερο σε εξωτερικές αμοιβές και τιμωρίες, παρά μια ώριμη συνείδηση, βασισμένη σε εσωτερικευμένες, ανεξάρτητες ηθικές αξίες.

Ακόμα και οι γονείς που αφήνουν τα παιδιά τους ελεύθερα τελείως ή που υιοθετούν μια ψεύτικη και υπερβολική ισότητα, δεν προσφέρουν το είδος της συμπαράστασης που χρειάζεται ο σημερινός νέος. Δημιουργώντας μια ψευτοδημοκρατία μέσα στην οικογένεια, αυτοί οι γονείς μπορούν να παραιτηθούν από τη δύναμή τους να παίρνουν αποφάσεις. Εξισώνοντας τον εαυτό τους με τα παιδιά τους, τα αφήνουν ουσιαστικά να πλέουν ακυβέρνητα σ' ένα άγνωστο πέλαγος.

Τέλος ο σημερινός γονιός εάν επιθυμεί να συμβάλλει στην υγιή ανάπτυξη της προσωπικότητας των παιδιών του, χρειάζεται να γνωρίζει και το τονίζω αυτό, ότι όσο και αν διαμαρτύρονται κατά καιρούς τα παιδιά και οι έφηβοι κυρίως για τα όρια που τους βάζουν οι γονείς τους, στην πραγματικότητα δε θέλουν να είναι ίσοι με τους γονείς τους. Τους θέλουν και τους χρειάζονται να είναι γονείς- φιλικοί και με κατανόηση, αλλά πάντα γονείς, πρότυπα ενήλικης συμπεριφοράς.