Ο ρόλος του πατέρα στη σύγχρονη κοινωνία

Πάνω από ένα αιώνα στις λεγόμενες βιομηχανικές κοινωνίες παρατηρείται μια κοινωνική παρακμή της εικόνας του πατέρα. Στις παραδοσιακές κοινωνίες το να είναι κανείς άνδρας, σημαίνει να είναι πατέρας έχοντας καλούς και πολυάριθμους απογόνους (κυρίως αγόρια).Αποκτώντας από τη γυναίκα παιδί, ο πατέρας εισέρχεται για πρώτη φορά στη γενεά των πατέρων, δηλαδή των ανδρών.

Επιπλέον ο πατέρας ήταν αυτός που καθόριζε το πέρασμα του παιδιού από την προεφηβική στην ενήλικη κατάσταση, από την ενδοοικογενειακή στην κοινωνική και δημόσια ζωή: γάμο,εργασία,διασκέδαση. Πολλοί από εμάς έχουμε ακόμα στο μυαλό μας την εικόνα του πατέρα που έπρεπε να αποφασίζει για το μέλλον των παιδιών του, για τη σύζευξη με μια άλλη οικογένεια δια του γάμου και για το επαγγελματικό τους μέλλον. Σε αυτή και ενάντια σε αυτή την εικόνα μπορούσε να συγκεντρωθεί η επιθετικότητα του παιδιού .Στην σημερινή κοινωνία η εικόνα αυτή του πατέρα έχει ξεφτίσει. Παλιότερα η παράδοση που μετέδιδε ο πατέρας αρκούσε και αυτό ήταν η δικιά του καλλιέργεια,είτε ήταν λαϊκή είτε ήταν προοδευτική. Στο βιομηχανικό πολιτισμό αυτό που έχει να δώσει ο πατέρας πέρα από το μισθό του, είναι κοινωνικά ανεπαρκές σχετικά με αυτό που το παιδί πρέπει να προσλάβει. Ακόμα και πριν τη γέννηση του παιδιού και σε όλη τη ζωή του,ολοένα και περισσότεροι παρεμβάλλονται ανάμεσα σε αυτό και τον πατέρα ,για να του δώσουν ένα κοινωνικό μονοπάτι που υποκαθιστά πλέον την πατρική εικόνα.

Επίσης στην παραπάνω αλλαγή της κοινωνικής δομής προστίθεται μια αυξανόμενη απαίτηση της γυναίκας από το σύζυγό της στα πλαίσια του γάμου. Έτσι εάν ένας άνδρας θέλει να κρατήσει τη γυναίκα του, οφείλει να επενδύσει περισσότερο από ποτέ άλλοτε .Δεν φτάνει πια να γίνει μητέρα για να δοθεί και να κρατηθεί στη σχέση με τον άνδρα. Ο καλύτερος τρόπος για να εξακριβωθεί αυτή η μεταλλαγή στη συζυγική σχέση είναι να διαβάσει κανείς τον αστικό κώδικα όπου δεν εξαγγέλλεται αυτό που είναι δίκαιο αλλά ο κανόνας του δυνατού και του αδύνατου. Μέχρι πρότινος αυτό που ίσχυε ήταν ότι από τη στιγμή που μια γυναίκα παντρεύεται,κάθε παιδί που φέρνει στον κόσμο έχει πατέρα αυτόν τον οποίο προσδιορίζει ο γάμος, όποιος και να είναι ο γεννήτορας. Ο ρόλος της πατρότητας ανατίθεται στον νόμιμο πατέρα. Όμως από 3-1-1972 τα πράγματα άλλαξαν, κριτήριο πια είναι αυτό που λέει και κάνει η μητέρα. Εάν καταχωρήσει στο ληξιαρχείο το παιδί με το δικό της επώνυμο και εάν πάει να ζήσει για κάποιο χρονικό διάστημα μακριά από τη συζυγική στέγη (π.χ στους γονείς της) ο σύζυγός της δεν είναι πια ο νόμιμος πατέρας. Ακόμα και αν ο ίδιος διακηρύττει ότι είναι ο γεννήτορας .Οπότε η αφαίρεση της πατρότητας γίνεται δυνατή. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν ότι στο τέλος του 19ου αιώνα που χαρακτηρίζεται από την παρακμή της εικόνας του πατέρα, γεννιέται η ψυχανάλυση όπου ο Φρόυντ ανακαλύπτει το οιδιπόδειο σύμπλεγμα και εκεί που η πατρική εικόνα χάνει την κοινωνική της συνοχή εμφανίζεται αυτό που υπήρχε ανέκαθεν στην ψυχική δομή του ατόμου: η πατρική λειτουργία.

Πως όμως η πατρική λειτουργία εμφανίζεται και συγκροτεί την ψυχική ζωή του παιδιού;

Όλα ξεκινούν από τον αυθορμητισμό του παιδιού, από τις ορμές όπως λένε, όπου το παιδί έχει αφ' εαυτού ένα πόθο για προνομιούχα αποκλειστικότητα από τη μητέρα του. Λόγω του πόθου του για τη μητέρα του, το παιδί αναπτύσσει μία φυσική εχθρότητα προς τον πατέρα που είναι συνήθως καλός και αγαπητός. Η παρουσία του πατέρα μεταμορφώνει τις ενορμήσεις του παιδιού προς την μητέρα και αυτό που προέχει δεν είναι ο πόθος του παιδιού για τη μητέρα αλλά ο δικός της πόθος γι' αυτό. Το ερώτημα που εγείρεται είναι ποιος είναι ο πόθος της μητέρας, ποια είναι η αιτία του, τι θέλει εκείνη; Αναζητά επομένως το παιδί τα «σημαντικά» του Άλλου ξεκινώντας από τον Μητρικό Άλλο και στην συνέχεια γενικεύοντας τον στο κοινωνικό σύνολο.

Επομένως η πατρική παρουσία βοηθά το παιδί να κάνει την ερώτηση «τι θέλει ο άλλος» και να βρει την απάντηση μέσα από τις συμβολικές σημασίες που το βοηθούν να ενδιαφερθεί και γνωρίσει τον κόσμο. Η συμβολική αυτή ερώτηση που πυροδοτείται από την «πατρική» αντιζηλία υποκαθιστά τον μητρικό πόθο και νοηματοδοτεί τη ζωή του παιδιού πέρα από την μητρική αγκαλιά και αποκλειστικότητα. Ο ρόλος του πατέρα σημασιοδοτείται από το ίδιο το παιδί όταν αντιλαμβάνεται το ενδιαφέρον της μητέρας για αυτόν, όταν δηλαδή αντιλαμβάνεται την έλλειψή της. Αποτελεί το θεμέλιο που στηρίζεται η ψυχική λειτουργία του παιδιού και δεν αναφέρεται στην εικόνα του πατέρα (είτε είναι δυνατός ή αδύναμος, παρών ή απών, ευγενικός ή τυραννικός, εργατικός ή τεμπέλης, προσηλωμένος στη γυναίκα ή άστατος κ.λ.π δεν έχει σημασία )αλλά αναφέρεται αποκλειστικά στο κατά πόσο η μητέρα εκτιμά τον πατέρα, την εξουσία του, με άλλα λόγια στη θέση που επιφυλάσσει στο ρόλο του και στη θέση του στην οικογένεια. Όταν ο πατέρας καταλάβει τη θέση που του ανήκει, θέση που θα κρατήσει με το δικό του τρόπο, τότε το παιδί αποκτά πρόσβαση στη προσωπική του ελευθερία και την υποκειμενική του επιθυμία.