Η ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού στην προσχολική ηλικία

Με το δεύτερο χρόνο της ανάπτυξης του βρέφους η εξέλιξη αφορά περισσότερο την κινητική δραστηριότητα. Η δυνατότητα να χρησιμοποιήσει το σώμα του, του επιτρέπει να δρα πάνω στο περιβάλλον και να μιμείται όχι μόνο τις κουβέντες αλλά και τις κινήσεις των ενηλίκων.

Η επιθετικότητα του, που εκδηλωνόταν προηγουμένως με το στόμα και τις δαγκωματιές, τώρα επεκτείνεται σε ότι μπορεί να φθάσει το σώμα του, σε αυτό που μπορεί να πιάσει, να σκίσει, να πετάξει κάτω . Η λειτουργία της κίνησης, ακριβώς όπως η λειτουργία της τροφής στον 1ο χρόνο, θα γίνει τρόπος έκφρασης των συναισθημάτων του. Σε αυτό το στάδιο επιτυγχάνεται και η συγκράτηση των σφικτήρων.

Με την κατάκτηση της πειθαρχίας των σφικτήρων του, το παιδί ανακαλύπτει την έννοια της εξουσίας του, της ατομικής του ιδιοκτησίας, και των προσωπικών του προϊόντων.

Η στάση του ενηλίκου, ο οποίος συνδέει την έννοια του άσχημου και του βρόμικου με αυτήν των «κακά» είναι, από ηθικής πλευράς, μια από τις πρώτες έννοιες καθαριότητας και ηθικής.

Εδώ ακριβώς εγκαθιδρύεται η μετέπειτα συμπεριφορά της καθαριότητας και της πειθαρχίας απέναντι στον εαυτό μας. Επειδή όμως το παιδί δεν μπορεί να αποκηρύξει μια απόλαυση παρά μόνο για να βρει κάποια άλλη, αρχίζει να μεταθέτει το ενδιαφέρον του σε υποκατάστατα: πύργους από άμμο, τσαλαβουτήματα στο νερό, παίξιμο στη λάσπη κ.λ.π.

Σε αυτό το στάδιο χρειάζεται μεγάλη προσοχή γιατί εάν η αγωγή από τους γονείς επιφέρει μια καταδίκη υπερβολικά αυστηρή και απαγορευτική, το παιδί, αργότερα πιθανά να δυσκολεύεται να εκφράσει φυσιολογικά την επιθετικότητά του και να υποφέρει από μια απόλυτα σχολαστική καθαριότητα και τάξη.
Επίσης ένας αριθμός σωματικών διαταραχών ( διάρροιες, δυσκοιλιότητα, άρνηση για τροφή, στομαχόπονοι κ.λ.π. ) συνήθως συνδέονται με μη επιτυχημένους χειρισμούς σε αυτό το στάδιο.

Όλες αυτές οι παιδαγωγικές απαγορεύσεις που χρειάζεται να βάζουν οι γονείς οδηγούν το παιδί στο να τους νιώσει περισσότερο εξαναγκαστικούς.
Όμως με τον τρόπο αυτό οι γονείς βοηθούν την ανάπτυξη της ικανότητας του παιδιού να λέει «όχι», μια ικανότητα που από εδώ και πέρα το βοηθά να αγωνιστεί ενάντια στον εξωτερικό κόσμο και στις απαγορεύσεις που του επιβάλλει.

Η απόκτηση της ικανότητας να λέει «όχι» σημαδεύει ένα καινούριο σημαντικό στάδιο στην κατάκτηση της αυτόνομης προσωπικότητας του παιδιού γιατί αποκαλύπτει την ικανότητα της κρίσης.

Στο παρελθόν το παιδί αντιδρούσε μόνο με κινήσεις του σώματός του φωνές κλάματα π.χ. μία κίνηση άρνησης του κεφαλιού. Τώρα με το «όχι» εμφανίζεται η κρίση, η συζήτηση και η αρχή του διαλόγου.

Προς το τέλος του 2ου χρόνου ο δεσμός με τη μητέρα αρχίζει να χαλαρώνει σταδιακά.

Σε αυτό το στάδιο το παιδί χρειάζεται βοήθεια στο να μπορεί να αντέξει τη ζήλια με την αγωνία και την επιθετικότητα που αυτή του γεννά. Μια ζήλια ευεργετική στην ουσία, γιατί το βοηθά να απεξαρτηθεί από τη μητέρα.

Στη διάρκεια του 3ου και 4ου χρόνου το παιδί θα γνωρίσει καινούριες σχέσεις, όπου θα πρέπει να διαπραγματευτεί καινούριες δυσκολίες. Θα πρέπει να συνεχίσει να αντέχει το μοίρασμα της μητέρας με άλλα πρόσωπα αλλά κυρίως θα πρέπει να αντιμετωπίσει τις συναισθηματικές ανασφάλειες, που θα αναπτυχθούν με την αντικειμενική επιβεβαίωση της ανδρική ή της γυναικείας του φύσης. Σε αυτό το στάδιο το παιδί από άφυλο που ένιωθε πριν αρχίζει να καταλαβαίνει το φύλο στο οποίο ανήκει, και καλείται με τη βοήθεια των γονέων να εδραιώσει την αγορίστικη ή κοριτσίστικη βιολογική φύση του και να βρει τη θέση του στην οικογένεια.

Μεταξύ 3 και 5 ετών το παιδί έχει μια σαφή εικόνα του σώματός του σε σχέση με το χώρο και σε σχέση με τους άλλους.
Ξέρουμε ότι είναι ακόμα η ηλικία όπου το παιδί μπορεί να αναπαραστήσει στα σχέδια του ένα πλήρες πρόσωπο με κορμό πόδια, χέρια, δάκτυλα και ένα κεφάλι που έχει αυτιά, μάτια, στόμα κ.λ.π

Όλη αυτή η σειρά αποδοχών και απαρνήσεων δεν μπορεί να γίνει υποφερτή παρά μόνο εάν το παιδί νιώθει την ασφάλεια που φέρνει η αγάπη η αποδοχή και η τρυφερότητα από τους γονείς – υπό τον όρο ότι αυτή η αγάπη των γονέων δεν είναι ούτε κτητική ούτε επιθετική.

Η ικανότητα να δεχθεί το παιδί το γονεικό ζεύγος και η κατανόηση ότι αυτό δεν μπορεί να είναι μέσα στο ζεύγος, πρέπει να έχει καλλιεργηθεί από πολύ νωρίτερα.
Θα πρέπει δηλ. να έχει δεχθεί τις αρνήσεις της μητέρας και τη ζήλια του μοιράσματος με τον πατέρα, τους αδελφούς ή τις αδελφές. Μια μητέρα που δεν θα μπορούσε να πει όχι στην επιθυμία του παιδιού για αποκλειστική σχέση, θα έκανε «κακό».

Είναι καλό για το παιδί να αντέχει σταδιακά τον πόνο της ζήλιας, προκειμένου να δεχθεί τους άλλους και να βγει από τον εαυτό του. Με αυτόν τον τρόπο από τη μια η μη κτητική συμπεριφορά της μητέρας και από την άλλη η εξασφάλιση της γαλήνιας τρυφερότητάς της, διευκολύνει το παιδί να αποδεσμευτεί τόσο από αυτήν όσο και από τον πατέρα.

Επίσης η εικόνα του πατέρα χρειάζεται να προσφέρει όρια, δύναμη και ασφάλεια.
Εάν το παιδί με τη βοήθεια και τη στήριξη των γονέων του ξεπεράσει επιτυχώς αυτό το στάδιο θα μπορέσει να φθάσει στην επιβεβαίωση του εαυτού του και στην ικανότητα να αγαπά.

Βιβλιογραφικές πηγές:
-Συναισθηματική Νοημοσύνη: John Gottman Ψυχανάλυση & Εκπαίδευση: Ζωρζ Μοκο
-Σύγχρονα Θέματα Ψυχιατρικής: Τσιάντης - Μανωλόπουλος